Welstandsnota aangepast

Historiserend bouwen en reconstructie niet op voorhand uitgesloten

Op 25 juni 2013 stemde de stadsdeelraad en op 4 juli 2013 de gemeenteraad in met de nieuwe welstandsnota De Schoonheid van Amsterdam. Daarin was een belangrijke wijziging verwerkt, naar aanleiding van kritiek van de VVAB dat de nieuwe nota historiserend bouwen en reconstructie op voorhand verbiedt. Op 4 april had de VVAB een discussieavond in de Amstelkerk daarover georganiseerd. Er was consensus bij de aanwezige raadsleden dat, als er sprake is van een verbod - zelfs van een suggestie van een verbod -, de tekst moest worden aangepast. De ambtenaren zijn zelf met een wijzigingsvoorstel gekomen.

Raamgracht 17 (1976): Herbouw door Geurt Brinkgreve op basis van oude gravure met een door Hans 't Mannetje nieuw gehakte geveltop. Links vóór restauratie, rechts na restauratie.

In de welstandsnota is bij de zin 'Eigentijdse architectuur dient in principe als zodanig herkenbaar te zijn' de volgende tekst toegevoegd:
"Dit sluit reconstructies niet uit, noch vormen van bouwen die gebruik maken van historische referenties. De beoordeling van het risico voor instandhouding van de authenticiteit hangt af van de kwetsbaarheid van de context en de omvang van de reconstructie. Daarbij is zekerheid over een ooit aanwezige en dus historische toestand van groot belang. Waar het vooral om gaat is of een ontwerp passend is binnen de context en logica van de binnenstad en de hoge kwaliteit bezit die van nieuwbouw binnen een beschermd stadsgezicht en werelderfgoed verwacht mag worden. Maat, schaal, ritmiek, textuur, materiaal en kleur spelen daarin een belangrijke rol. De voor de binnenstad geldende welstandscriteria geven de bandbreedte aan waarbinnen de kwaliteit van nieuwbouw wordt beoordeeld."

De wijziging kan worden beschouwd als een tegemoetkoming aan de wensen van de VVAB. De vereniging had gesteld dat de Unesco-teksten in de welstandsnota selectief worden gelezen en zodanig worden geïnterpreteerd dat elke verwijzing naar oude architectuur bij nieuwbouw als 'pseudo-historisch' wordt weggezet. Als historiserend bouwen al niet wordt toegestaan, dan is reconstructie al helemaal uit den boze. Dat zou de 'authenticiteit' van het Werelderfgoed aantasten.
De VVAB had de president van ICOMOS Nederland gevraagd daarop te reageren. In een brief verklaarde hij dat de Unesco niet tegen "elke vorm van traditioneel bouwen of reconstrueren" is. Het is "niet juist (...) om uitspraken van de Unesco te gebruiken om traditionele nieuwbouw onmogelijk te maken en modernistische architectuur te laten prevaleren. Het is niet wenselijk als de nieuwe Welstandsnota de Amsterdamse vrijheden ten aanzien van het respect voor haar traditie zou beknotten en het modernisme een dogma wordt."
De Unesco-teksten gericht op het bevorderen van het behoud van het Werelderfgoed worden gebruikt om vernieuwing op modernistische wijze mogelijk te maken. Echter, Amsterdam heeft een sterke traditie in het aangepast en passend bouwen. De binnenstad lijkt daardoor veel ouder dan zij in werkelijkheid is. Uiteindelijk gaat het om de vraag of de nieuwbouw voldoende kwaliteit heeft. Een belangrijk criterium daarbij is de vraag of de nieuwbouw zich voegt in de bestaande context. Maat, schaal, ritmiek, textuur, materiaal en kleur spelen daarin, zegt de nieuwe welstandsnota, een belangrijke rol.

Met deze tekstwijziging heeft de welstandscommissie een duidelijke werkopdracht gekregen nieuwbouw te beoordelen op de vraag of zij 'wel staat', zonder specifieke voorkeuren voor modernisme te hebben of welke architectuur dan ook. Als historiserend bouwend of reconstructie de beste oplossing is, dan is dat toegestaan, óók in het gebied van het Unesco Werelderfgoed.

[Eerder artikel]

[Vaststelling nieuwe welstandsnota] (PDF-bestand)
[Brief van president ICOMOS Nederland] (PDF-bestand)
[Zienswijze] (PDF-bestand)
[Welstandsnota] (PDF-bestanden)

(WS, 5/7/2013)