Amsterdamse gevelstenen

Orangien. Gevelsteen met het wapen van Prins Maurits in de Moddermolenstraat

Het jaartal 1752 op deze fraaie gevelsteen duidt niet op de datering van de gevelsteen, maar op het jaar waarin het hoekhuis op de Sint Antoniesbreestraat en de (toenmalige) Moddermolensteeg werd verbouwd en de steen werd hergebruikt.

De huisnaam het 'wapen van Orangien' wordt namelijk al in een koop/verkoopakte van 1610 genoemd, wanneer schoenmaker Jan Jansz het hoekpand en twee achtergelegen woningen verkoopt. Ook in latere aktes wordt deze huisnaam als adresaanduiding gebruikt.
In de koop/verkoopakte van januari 1752 staat vermeld dat het huis is afgekeurd en door de koper 'vertimmerd' moet worden. We nemen aan dat de nieuwe eigenaar het pand toen ingrijpend heeft verbouwd c.q. vernieuwd en de gevelsteen met het wapen van Prins Maurits, nu voorzien van het jaartal 1752, een plaatsje in de zijgevel heeft gegeven.

De gevelsteen

Op de gevelsteen is het wapen van Prins Maurits (Dillenburg 1567 - Den Haag 1625) weergegeven, gekroond door de gravenkroon.
Omdat prins Maurits pas in 1618 de titel Prins van Oranje van zijn halfbroer Filips Willem erfde, kunnen we de steen vóór 1618 dateren – wat ook overeenkomt met de oudste vermelding.

Het wapenschild is samengesteld uit het wapen van Saksen (het stamwapen van zijn moeder), het stamwapen van Nassau en de wapens van Katzenellebogen, Vianden, Dietz, Buren, Oranje en Chalons, de steden waar hij graaf van was. Het schild is opgehangen aan een zijtak van een dikkere stam, wat herinnert aan het devies van Prins Maurits: 'TANDEM FIT SURCULUS ARBOR' (eens wordt de stek een boom).

Op oude foto's van de hoek Sint Antoniesbreestraat / Moddermolensteeg zien we een hoog, drie vensters breed pand, afgesloten door een eenvoudige rechte lijst. In de zijgevel is de gevelsteen zichtbaar. Wegens de aanleg van de Oostlijn van de metro en de bouw van de in- en uitgangen hiervan in de Nieuwe Hoogstraat en de St. Antoniesbreestraat is de situatie in de Moddermolensteeg en omgeving totaal veranderd. Op deze locatie verrees in de jaren '80 het woningblok 'het Pentagon' naar plannen van architect Theo Bosch. Het straatje dat nu vanaf het Zuiderkerkhof naar de Raamgracht voert, kreeg de naam Moddermolenstraat. De door Jan Hilbers herstelde en gepolychromeerde steen kreeg in begin november 2017 een fraaie plaats in de zijgevel van het hoekhuis aan de Raamgracht.

Onno Boers

Met dank aan Hans Brandenburg voor het huisonderzoek
Foto: Wim Ruigrok

[Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen]

(Uit: Binnenstad 284, nov./dec. 2017)