![]() |
De hal van het Doelen Hotel. Foto: Wim Ruigrok |
Toch zal het oudheidminnend Amsterdam destijds moeite hebben gekost om
dit 'grand hotel' in de armen te sluiten, want voor de bouw ervan werd de eeuwenoude
vestingtoren 'Swych Utrecht' gesloopt. Men protesteerde echter tevergeefs: volgens het
stadsbestuur was de bouwtechnische staat van de toren, die ruim een meter naar de Doelenstraat
overhelde, zodanig slecht dat behoud te kostbaar zou zijn. Zelfs de pogingen van het
Koninklijk Oudheidkundig Genootschap en de Amsterdamse afdeling van de Maatschappij
tot bevordering der Bouwkunst om het bestuur op andere gedachten te brengen, werden
genegeerd. De enige toezegging die de gemeente wilde doen was dat alles van historische
en archeologische waarde bewaard zou blijven, maar de oogst was mager: slechts een
gevelsteen en een windvaan in de vorm van een schip.
'Swych Utrecht' was in 1482 gebouwd als onderdeel van de eerste stenen ommuring
van de stad, aangezien de oude aarden omwalling in deze tijd van Hoekse en Kabeljauwse
twisten niet langer voldeed. Amsterdam behoorde tot de Kabeljauwse partij en Utrecht
tot de kant van de Hoeken. Als herinnering aan een grote overwinning op de Hoeken
kreeg de toren zijn naam als blijvende waarschuwing naar de bisschoppen van Utrecht.
Vanaf 1522 werd 'Swych Utrecht' door de Kloveniers gebruikt om hun kloven (geweren)
en overige uitrusting op te bergen. Via een houten luchtbrug konden de schutters de
schietbanen aan de overkant van de straat bereiken. In 1633 liet het stadsbestuur ten behoeve
van de schutterij tegen de oude vestingtoren een aanbouw neerzetten in Hollandse
renaissancestijl. Het complex bestond uit diverse zalen waaronder de Doelenzaal, waar de
schutters hun feestelijke bijeenkomsten hielden met schrans- en drinkgelagen. De 'table
d'hôte' kwam in zwang. Ook de gegoede burgerij kon hier terecht voor spijs en drank, en
er was ruimte om te overnachten. Hier werden zaken gedaan en relaties beklonken.
Destijds ging het de stad economisch voor de wind. De schutterij liet zich in de loop der jaren
in volle uitrusting schilderen en deze schutterstukken kregen een plek in de Doelenzaal.
Er hingen doeken van bekende kunstenaars als Govert Flinck en Bartholomeus
van der Helst, maar het beroemdste werk was natuurlijk dat van Rembrandt, wiens Nachtwacht
jarenlang in de Doelenzaal heeft gehangen tot het in 1715 uit veiligheidsoverwegingen
naar het stadhuis verhuisde, het huidige Paleis op de Dam. Omdat het stuk te groot
bleek voor de muur in de burgemeesterskamer werd het aan beide zijden bijgesneden.
In de daarop volgende jaren werd het Klovenierscomplex nog verschillende malen verbouwd
en uitgebreid met als gevolg dat de toren vanaf de straat gezien nagenoeg aan het
zicht was ontrokken. De schutters maakten nog tot 1802 gebruik van de Doelenzaal en de
schietbanen tot koning Lodewijk Napoleon het hele complex opeiste om hier zijn ministerie
te huisvesten. Na de Franse tijd werd de ruimte gehuurd door een heer Brack die hier
in 1815 het eerste hotel van de stad begon. Na zo'n tachtig jaar in familiehanden te zijn gebleven
werd het hotel verkocht. De nieuwe eigenaar liet het gebouw aanvankelijk nog met
twee verdiepingen verhogen, maar gaf in het licht van de aankomende wereldtentoonstelling
van 1883, de architect J.F. van Hamersveld van het bureau Van Rouendal & Co de opdracht
het nieuwe Grand Hotel De Doelen te ontwerpen.
![]() |
Plafond met de wapens van de zeven provinciën in de 'Sissi-kamer', de ronde uitbouw van het hotel ter plaatse van de voormalige toren Swych Utrecht. Foto: Wim Ruigrok |
Halverwege de negentiende eeuw had het industriële tijdperk zijn intrede gedaan met onder
meer de aanleg van spoorwegen. Tegelijkertijd werden in de Europese steden grand
hotels gebouwd. Ook in Amsterdam, waar dan langzaam het toerisme begint op te komen.
Aanvankelijk konden alleen de rijken het zich veroorloven om per trein door Europa te reizen
en te logeren in een omgeving die leek op de paleizen en villa's waar ze in woonden. Zo
werd het Grand Hotel De Doelen gebouwd in Franse renaissancestijl, rijk gedecoreerd met
natuursteen, wit geschilderde vensteromlijstingen, boogblokken en kroonlijsten.
Als je nu de entree van het Doelen Hotel betreedt, begrijp je de grandeur van die tijd: veel
marmer, kroonluchters, de brede trap naar boven en de doorkijk tot aan het glazen dak.
Alles ademt luxe en stijl. Met de verbouwing zijn enkele kostbare herinneringen van vroeger
blijven bestaan zoals de muur van de oude Doelenzaal, waar ooit de Nachtwacht heeft
gehangen. Hieruit valt op te maken dat het oude Bracks hotel niet helemaal is gesloopt.
Ook elders in het pand zijn nog sporen van het oude gebouw terug te vinden. De originele
gevelsteen, die ooit als zoenoffer diende toen 'Swych Utrecht' gesloopt moest worden, bevindt
zich in de collectie van het Amsterdam Museum, maar op de gevel aan de korte kant
van het hotel is in 1882 een gevelsteen geplaatst met het aanzicht van de oude toren,
gemaakt door beeldhouwer Teixeira de Mattos. Het schilderachtige plafond in de Sissisuite
herinnert aan de Oostenrijkse keizerin Sissi die hier ooit logeerde. Zij was naar Amsterdam
gekomen vanwege haar frêle gezondheid en dacht genezing te kunnen vinden bij
de toenmalige beroemde Amsterdamse arts J.G. Mezger. Maar liefst veertig kamers werden
voor haar en haar gevolg gereserveerd en ten behoeve van haar genezingskuur werd het bad
met zeewater gevuld.
Om de naam 'Swych Utrecht' niet verloren te laten gaan is in het hotel, op nagenoeg dezelfde
plaats als waar ooit de toren stond, de ontbijtzaal gevestigd. Vanuit hier heb je een
prachtig zicht op de Amstel en de Kloveniersburgwal. Vanuit de ontbijtzaal kan je de steiger
betreden waar de Beatles in 1964 hun zegetocht door de Amsterdamse grachten begonnen.
Met de heropening van het vernieuwde NH Collection hotel De Doelen, zoals de officiële naam nu
luidt, heeft de stad er weer een stukje allure bij gekregen.
Eveline Brilleman
(Uit: Binnenstad 279, januari/februari 2017)
Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.
Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.
Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.