![]() |
Op de website van de uitgeverij Stokerkade
presenteert de tweede auteur
van het boek zich vooral als een enthousiast
boekenmaker. Dat is aan het boek te
merken. De vormgeving toont uiterst verzorgd
en de pagina's staan bol van de afbeeldingen,
waaronder veel nieuwe foto's van de genoemde
auteur (met hier en daar zo'n vervelend
slotje, waardoor alle bruggen in de wereld
momenteel geteisterd lijken te worden), maar
ook veel oude. Gelukkig zijn er tevens een
groot aantal ontwerptekeningen afgebeeld
die Kramer vervaardigde in dienst van de
Dienst Publieke Werken van de gemeente
Amsterdam. Vanaf 1916 tot 1952 ontwierp hij
voor de gemeente een eindeloos lijkende
reeks bruggenontwerpen, waarvan de meeste
ook ten uitvoer zijn gebracht. Tal van detailfoto's
van het kunstsmeed- en beeldhouwwerk
aan deze bruggen geven een goede indruk
van de ambachtelijke kwaliteiten die aanwezig
waren bij zowel de ontwerper als de uitvoerenden.
Voor de toegankelijk geschreven teksten in
het boek hebben de auteurs zich vermoedelijk
beperkt tot de bestaande literatuur, maar
daarin hebben zij veel interessants opgediept,
mede dankzij het vele wat al over de bruggen
van deze architect was verschenen. Hoewel de
architect zijn leven lang bruggen ontwierp
voor Publieke Werken, staat het archief van
PW niet vermeld in het lijstje van geraadpleegde
bronnen. Kramers prachtige tekeningen
bevinden zich nu in Het Nieuwe Instituut
in Rotterdam. Daar is wel uit geput.
![]() |
Brug 43 Leidsestraat. Het spectaculaire smeedwerk op de bruggen van Kramer kon tot stand komen dankzij de toenmalige gespecialiseerde ateliers. (foto: Pim van Schaik) |
Bij het bladeren door het boek werd ik gegrepen door het sierlijke kunstsmeedwerk, dat vooral in de vooroorlogse bruggen opvallend aanwezig is. Een kadertekst op pagina 45 besteedt hier expliciet aandacht aan, maar laat achterwege hoe dit uiterst sierlijke en gedetailleerde smeedwerk tot stand kwam en wie dit konden maken. De auteurs voeren een niet-geverieerde anekdote aan dat Kramer, als de smid niet wist hoe hij het ontwerp moest uitvoeren, de hamer even overnam om het hem voor te doen. Zo zal het toch in de regel niet gegaan zijn. Kramer stond er zeker om bekend dat hij veel op had met siersmeedwerk. Zo trad hij op een tentoonstelling van smeedwerk in Den Bosch in januari 1939 op als spreker voor de Katholieke Smeden van Nederland, Sint Eloy. In zijn toespraak hekelde hij de ontaarding van het vak en hield hij zijn publiek voor, dat het terrein weer heroverd moest worden. Een goede smid was een soort tovenaar, die bruikbaarheid kon paren aan kunstwaarde. Hij kon ook de mooiste kunstvoorwerpen vervaardigen. Dat het siersmeedwerk in Kramers latere werken langzaamaan verdween zal misschien net zo veel te maken hebben gehad met de veranderende smaak als met de beschikbaarheid van de kunde.
Wie het meeste van dit kunstige smeedwerk
op de bruggen uitvoerde, vermelden de auteurs
pas voor het eerst op een onopvallende
plaats op pagina 73. De bron hiervan zal ongetwijfeld
de in meerdere landelijke dagbladen
gepubliceerde aanbesteding van de gemeente
Amsterdam van februari 1925 zijn geweest:
'het maken en stellen van leuningen van
siersmeedwerk voor de bruggen in de Raadhuisstraat
en over de Prinsengracht vóór de
Rozengracht, gewicht pl.m. 43.750 kg. Minste
inschrijver Ateliers voor Kunstnijverheid H.J.
Winkelman, Amsterdam, fl. 28.715.' Het
smeedwerk voor deze brug werd dus gewoon
gegund aan de laagste inschrijver. Zo kwam
Winkelman vaker aan opdrachten, bijvoorbeeld
in 1925 voor de leuningen voor de brug
over het Noorder Amstelkanaal voor de J.M.
Coenenstraat en in 1928 voor de vaste bruggen
in de Kinkerstraat. In beide gevallen betrof
dit bruggen van Kramer.
De Ateliers voor Kunstnijverheid Winkelman
waren gevestigd in de Jordaan in een fabriek
met aan de ene kant als adres Westerstraat
99 en aan de andere kant Anjelierstraat
62-70. Op de plaats van dit gebouw staat tegenwoordig
nieuwbouw, maar er resteert nog wel
een beschrijving van een brand in 1927, die
uitgebreid aandacht kreeg in dagblad Het Volk: 'Het fabrieksgebouw [...] bestaat uit
twee gedeelten in het midden waarvan, inpandig
gebouwd, een twee verdiepingen hoog,
grootendeels van hout opgetrokken fabrieksgedeelte
staat, dat op de bovenste verdieping
met houten steigers en trappen aan de beide
andere fabrieksgedeelten is verbonden. De
brand bracht veel schade toe: 'De beide verdiepingen,
waarop de bronserij en de slijperij
gevestigd waren, zijn geheel uitgebrand; de
kap der bovenste verdieping is grotendeels
uitgebrand. Gelijkstraats, in een groote ruimte,
tusschen de Westerstraat en de Anjelierstraat
gelegen, bevindt zich de smederij. Hier
is uiteraard groote waterschade aangericht,
tengevolge waarvan verschillende machines,
o.a. die welke bij het kunstsmeedwerk worden
gebruikt, ernstig beschadigd zijn.' Gelukkig,
zo wist de krant te melden, betaalde de verzekering
alle schade en inderdaad zette het bedrijf
de activiteiten gewoon voort.
Het maken van brugleuningen van kunstsmeedwerk
was niet de hoofdactiviteit van het
bedrijf, voor zover dat nog uit het nog overgeleverde
archief valt op te maken. Ze maakten
binnen en buiten Amsterdam tientallen
smeedijzeren, bronzen of koperen winkelpuien,
bijzondere deuren, gebrandschilderde
glas-in-loodramen, lampen, lantaarns en
lichtreclames. Gerenommeerde winkelbedrijven
behoorden tot hun klanten. Zo vervaardigde
het bedrijf omstreeks 1928 een winkelpui
voor het kledingmagazijn Gerzon op
Kalverstraat 72-80. Voor De Bijenkorf in Rotterdam
naar ontwerp van W.M. Dudok vervaardigde
Winkelman de bronzen onderdelen.
De bronzen deuren van de Rijksacademie
voor Beeldende Kunsten aan de Stadhouderskade
zijn ook het werk van Winkelman.
Het boek is heerlijk om in te bladeren en
hier en daar wat aandachtiger te bekijken,
maar over het onderwerp en alle deelgebieden,
zoals het siersmeedwerk, valt nog steeds
heel wat te onderzoeken.
Gert Eijkelboom en Gerrit Vermeer
Sebas Baggelaar en Pim van Schaik, Piet Kramer. Bruggenbouwer van de Amsterdamse School, Amsterdam (Stokerkade) 2016. Prijs: € 24,50
(Uit: Binnenstad 277, juli/augustus/september 2016)
Door in te loggen, kunt u ondermeer uw gegevens beheren. Alleen leden hebben een inlogaccount.
Er zijn momenteel nog geen reacties op dit artikel.
Alleen als u bent ingelogd, kunt u een reactie plaatsen.