Amsterdamse gevelstenen

Gevelsteen met een ingepakte baal

Prins Hendrikkade 101

Het huidige pand Prins Hendrikkade 101 staat op een deel van de gronden waarop Olfert Hendricksz in de Fuyck, die we kennen van zijn pand in de Lange Niezel met 'de Fuyck' in de gevel, zijn lijndraaierij had. Kort vóór en na 1600, toen de Lastage binnen de stadsmuur van 1585 was komen te liggen, verkochten zijn kinderen en kleinkinderen de verkavelde gronden. Hier verrees het bouwblokje begrensd door de tegenwoordige Prins Hendrikkade, de Geldersekade en het (nu afgesloten) Smidssteegje.

Prins Hendrikkade 100-101 werd gebouwd door de zeilmaker Cornelis Gorisz. Het complex bestond uit twee woningen achter drie trapgevels. Nr. 100 was een huis met een drie vensters brede gevel en links daarvan een twee vensters brede gevel – Zantkuijl noemt dit type woning in Bouwen in Amsterdam (p. 183) een huis met zijkamer. Nr. 101 was smaller, twee vensters breed, en bestond uit twee woonverdiepingen en een zolder. Het brede pand werd 's Lands Welvaren' genoemd en het smalle pand 'de Kracht van het Land'. Zeer waarschijnlijk waren dit uithangborden want in een akte van 1663 wordt gesproken van 'twee huijsen ende erfen staande onder drie gevels op de Oude Waal bij het Camperhooft, daer in 't eene uithangt 's Lands Welvaren' ende 't andere 'de 3 Canefas Baalen'. Op de kaart van Balthazar Florisz (1625) zijn inderdaad de drie panden met trapgevels te zien, het drie vensters brede en daarnaast de twee smallere panden, elk twee ramen breed. Opvallend is dat nr. 100 aan de achterzijde voorzien is van een uitkijktorentje. Een zelfde type toren dat bekend is van het z.g. 'Huis met het torentje' op de hoek van Damrak en Prins Hendrikkade (voorheen Texelsche Kaai). Ook op het stadsproel van Pieter van der Keere (1614-1618) is dit uitkijktorentje duidelijk weergegeven.
In Prins Hendrikkade 100 is heel lang een zeilmakerij gevestigd geweest en in het smalle nr. 101 had in 1687 de tabaksverkoper Pieter Parma zijn nering. De panden werden in 1690 omschreven als '2 huijsen en erven, t een genaempt 't Lands Welvaren' en 't ander 'de Canefasbael'.

In een artikel in het Maandblad Amstelodamum (okt.1984, p.110) bespreekt mej. I.H. van Eeghen de restauratie van Prins Hendrikkade 101, die in 1976 werd voltooid. Zij dateert het pand met de gevelsteen tussen 1663 en 1690. Ze schrijft dat de gevels uit 1663 te zien zijn op de kaart van Balth. Florisz, maar die dateert van 1625, dat is dus een vergissing van haar. Mij lijkt zowel het pand als de gevelsteen te dateren kort na 1600 en als bouwheer zou ik Cornelis Gorisz noemen. Met enige goede wil zijn op de zijkant van de ingepakte baal zijn initialen te zien. Ook de detaillering van het pandje met de vele natuursteenblokjes en de twee leeuwenkoppen in het fries (waarvan de linker kop bij de restauratie in 1976 werd vernieuwd) en fraai siermetselwerk duiden op een bouwtijd van kort na 1600. Vergelijkbare panden zijn Nieuwmarkt 20-22 en Geldersekade 97.
De brede trapgevel van nr. 100 en een stukje van het smalle deel van het pand zijn herkenbaar op een ongedateerde foto in het Stadsarchief. Wanneer het brede dubbele huis nr. 100 is afgebroken en vervangen door het huidige pand is niet te achterhalen. Wel zijn in het vensterritme van deze nieuwbouw het smalle en het brede huis nog te herkennen.

De gevelsteen

Uit de oude koop/verkooppapieren weten we dat de baal, die op de gevelsteen is afgebeeld, een canvasbaal moet voorstellen. Canevas, ook wel canvas genoemd, is een dun, maar stevig weefsel dat vooral gebruikt werd voor tenten en scheepszeilen, maar ook, in de jnere kwaliteit, als schilderslinnen. Ter verzending werd het, opgevouwen en/of opgerold verpakt in handzame, met touwen dichtgebonden balen. De grondstof is de bastvezel van de hennep. Na het roten en breken van de stengels werd het materiaal met de hand geslagen of gebeukt door de hennepklopper.

Onno Boers, met dank aan Hans Brandenburg voor het huisonderzoek

Foto's: Frank Lucas

[Vereniging Vrienden van Amsterdamse Gevelstenen]

(Uit: Binnenstad 273, november/december 2015)