Zuiderkerk voorzien van luchtcirculatiesysteem

Een van de grote uitdagingen voor de huidige monumentenzorg is monumentale kerkgebouwen te behouden. De Zuiderkerk wordt als monument geenszins in haar voortbestaan bedreigd, maar ook dit gebouw was wegens hoge stookkosten lastig rendabel te exploiteren. Om die reden werd gezocht naar een manier om de verwarmingskosten te reduceren. Uit dit voorbeeld blijkt dat een nieuwe luchtcirculatiemethode voor grote gebouwen kan helpen om de kosten te drukken en mede daardoor monumenten voor de toekomst te behouden. Sinds enkele maanden krijgt de VVAB de gelegenheid om haar maandelijkse borrel in de Zuiderkerk te houden. Ook wordt er sinds dit voorjaar weer wekelijks in het monument ter kerke gegaan.

De twee hoog-rendementsketels die het gebouw verwarmen.	In het centrale gewelf zijn enkele ventilatoren aangebracht om de luchtcirculatie te verbeteren (foto's: Wim Ruigrok)

Lange tijd, vanaf september 1929 om precies te zijn, werden er geen wekelijkse zondagsdiensten meer in de Zuiderkerk gehouden, maar met de komst van de Vineyard Church, die hier sinds afgelopen april iedere zondagmorgen bijeenkomt, heeft de kerk weer iets van zijn oorspronkelijke functie teruggekregen. Dit relatief nieuwe kerkgenootschap komt oorspronkelijk uit de Verenigde Staten en moest zijn vorige gebedshuis, de Rode Hoed, wegens ruimtegebrek verlaten. Uitbater van de Zuiderkerk, Gerrit Key, is er blij mee. "Deze prachtige oude kerk verdient het om goed gebruikt te worden. Dat is ook het behoud van het gebouw, niet alleen omdat het huuropbrengsten levert, maar ook omdat een leeg huis op den duur onbewoonbaar wordt en dat geldt ook voor kerken".
Key, voorheen werkzaam als zakelijk directeur van het Joods Historisch Museum en korte tijd directeur van de Oude Kerk, huurt de Zuiderkerk sinds 2012 van de gemeente Amsterdam. Nauwelijks een jaar daarvoor had het toen net opgerichte Nationaal Historisch Museum (NHM), in afwachting van definitieve huisvesting, tijdelijk in de Zuiderkerk onderdak gevonden. Key was door het NHM aangetrokken om de ruimte exploitabel te maken. Maar het museum ging al binnen een jaar roemloos in gebakkelei ten onder. Voor Key een uitgelezen kans om de kerk zelf van het stadsdeel te huren. In de afgelopen jaren heeft hij een grote variatie aan activiteiten binnen weten te halen, zoals begin dit jaar de uitzending van het televisieprogramma De hongerwinter in het kader van 70 jaar bevrijding en de onlangs gehouden 'Burgertop', een initiatief van en voor burgers van Amsterdam. Daarnaast is de kerk regelmatig het toneel van concerten, lezingen en exposities, zoals de bijzondere fototentoonstelling rond 4 en 5 mei met foto's van Cas Oorthuys.

Luchtcirculatie en dubbel glas

Belangstelling genoeg zou je zeggen, maar na enige tijd moest Key toch erkennen dat de abnormaal hoge energierekening een gezonde exploitatie van het gebouw in de weg stond. Tijd om eens met het stadsdeel, eigenaar van de kerk, rond de tafel te gaan zitten. Key: "De gemeente had indertijd contracten afgesloten met energieleveranciers. Ik ben eens gaan uitvogelen wat het zou betekenen als ik mijn eigen leverancier zou uitkiezen." Daarmee bleek hij al een stuk goedkoper uit te zijn, alleen bleven de kosten voor het verwarmen van de kerk nog steeds aan de hoge kant. "Deze kerk heeft vloerverwarming. Op zich helemaal niet zo slecht, maar in dit hoge gebouw blijft de warmte vooral bovenin hangen en moet er flink worden gestookt, wil het hier een beetje aangenaam aanvoelen." Daarbij is het niet moeilijk om je voor te stellen dat het voor de exploitatie van het gebouw belangrijk is om een prettig verwarmde ruimte aan te kunnen bieden. Oud-wethouder Guido Frankfurther, pleitbezorger voor het behoud van monumenten, en als adviseur bij de Zuiderkerk betrokken, kan dit volledig beamen. "Samen met het stadsdeel en een specialistisch bedrijf hebben we gekeken naar een oplossing voor die extreem hoge verwarmingskosten. Kijk, je kunt de exploitatie ook kloppend maken door de kerk te verhuren als disco of bandenhal maar dat willen we natuurlijk geen van allen. De Zuiderkerk is een voorbeeld van een monumentaal gebouw dat eigendom is van de gemeente en die wil het liefst dat het een cultureel- maatschappelijke invulling krijgt."
Door op ingenieuze wijze de kerk van dubbel glas te voorzien en de luchtcirculatie in het gebouw te verbeteren zijn de stookkosten aanzienlijk omlaag gebracht. Gelukkig konden alle partijen, zoals Monumentenzorg en de VVAB-werkgroep Waakhond, zich in het ontwerp vinden. De aanpassingen zijn reversibel, dat wil zeggen dat deze zo zijn aangelegd, dat ze eenvoudig en zonder schade weer kunnen worden verwijderd. Met de plaatsing van een hoog-rendementsketel wordt nu niet alleen fors bespaard, maar is de energievoorziening ook milieuvriendelijker geworden.
Naast alle cultureel-maatschappelijk activiteiten zoals tentoonstellingen, lezingen en muziekuitvoeringen is de kerk ook te huren voor particuliere en zakelijke evenementen, zoals huwelijken, diners, congressen, recepties en vergaderingen. en sinds enige tijd voor de maandelijkse borrel van onze Vereniging.

Eveline Brilleman

Geschiedenis Zuiderkerk

De Zuiderkerk kent een roerige geschiedenis. Hoewel de eerste steen van dit door Hendrick de Keyser ontworpen gebouw al in 1603 werd gelegd, duurde het nog tot pinksterzondag 1611 voordat de kerk voor de protestantse erediensten in gebruik werd genomen. De kerktoren kwam pas drie jaar later gereed. Tien jaar na de oplevering overleed bouwmeester De Keyser. Hij ligt begraven in de kerk; zijn grafsteen is nog altijd aanwezig. In 1657 werd de kerk opnieuw verbouwd vanwege de opening van het Diaconieweeshuis en in 1660 werd voor de weeskinderen een galerij gebouwd aan de torenzijde van de kerk. Pas in 1823 kreeg de kerk een orgel. Op 12 september 1929 vond de laatste kerkdienst plaats met een huwelijksinzegening. Na die tijd werd de kerk voor tal van doeleinden gebruikt van opslag van oude bouwfragmenten tot mortuarium tijdens de ijskoude hongerwinter van 1945. In 1968 kocht de gemeente Amsterdam het gebouw, die het tussen 1975 en 1979 ingrijpend liet restaureren. Daarna werd de kerk ingericht als permanente expositieruimte van de toenmalige Dienst Ruimtelijke Ordening en in 1992 als vervolg daarop als gemeentelijk informatiecentrum voor nieuwbouwprojecten totdat dit centrum in 2010 wegens bezuinigingen werd opgeheven.

Kijk voor het activiteitenprogramma van de Zuiderkerk en meer informatie: www.zuiderkerkamsterdam.nl

(Uit: Binnenstad 271, juli/augustus 2015)