De tegeltableaus van Américain

Sinds 1881 was in het Rijksmuseum de Rijksschool voor Kunstnijverheid gevestigd. Daar werden jonge mensen met een middelbare schooldiploma toegelaten om opgeleid te worden tot toegepast kunstenaar. Kunstacademies voor de vrije kunsten waren er al langer, maar voor deze nieuwe opleiding werden competente leraren uit het buitenland geworven. Directeur J.R. de Kruyff had zelf zijn opleiding in Wenen genoten, en daar haalde hij als docent schilderen Georg Sturm vandaan.

Albert Smit, Ontwerptekeningen voor de tegeltableaus gepubliceerd in het tijdschrift Dekorative Vorbilder (1904)

Het is deze leraar, die – met zijn leerlingen – een stempel heeft gedrukt op de verfraaiing van drie beeldbepalende gebouwen in Amsterdam uit de tijd rond 1900. Het decoratieve schilderwerk in de koninklijke wachtkamer van het Centraal Station is van de hand van Sturm. Hij is tevens de ontwerper van de tegeltableaus en monumentale schilderingen in de voorhal en de eregalerij van het Rijksmuseum. Bij de uitvoering van deze ontwerpen, in de jaren tachtig en negentig van de negentiende eeuw, werden ook leerlingen van de Rijksschool ingezet. Zo konden ze ervaring opdoen in de kunst van het decoreren.
Sturm publiceerde veel ontwerpen in Dekorative Vorbilder, een toonaangevend tijdschrift dat in vele Europese landen een eigen editie kende. Ook enkele leerlingen van hem publiceerden hun ontwerpen in dit blad, ongetwijfeld mede dankzij Sturms bemiddeling.

Tegeltableaus in de gevel van Café Américain

In jaargang 1904 verscheen bijgaand drieluik: paneelvullingen van de hand van A. Smit (1878-1946). Het linker- en het middenpaneel zal menigeen bekend voorkomen: ze zijn als tegeltableaus te zien aan de Marnixstraatgevel van Café Americain. Het American Hotel (1902) is ontworpen door architect Willem Kromhout. Kromhout ontwierp het meubilair en de lampen, vandaar dat hij vaak verantwoordelijk werd gehouden voor de tegeltableaus. Maar die eer komt de prille twintiger Albert Smit toe, leerling van de Rijksschool van 1895 tot 1899. Hij zal zeker ook het identiek opgebouwde tegeltableau met de eekhoorns aan de Leidsepleinkant hebben bedacht, en vermoedelijk eveneens de vrouwenfiguur op de hoek Leidseplein/Leidsekade. Over deze en andere ontwerpen van Albert Smit (1878-1946) publiceerde ik in Tegel nr 36 (2008).

De schilderingen van Georg Sturm in het Centraal Station zijn eind vorige eeuw gerestaureerd. Op dit moment worden de wandversieringen van zijn hand in het Rijksmuseum met zorg hersteld. De tegeltableaus van zijn leerling Smit verdienen eenzelfde behandeling. De tegels aan de Marnixstraat zijn echter ernstig beschadigd; de vissen zijn nauwelijks meer als zodanig te herkennen. Nu de oorspronkelijke ontwerpen boven water zijn gekomen, is nauwgezet herstel mogelijk.

Rob Delvigne

(Uit: Binnenstad 231, november 2008)