Boekbespreking

Cornelis Kruyswijk 1884-1935 - Amsterdamse School-architect

Het is altijd weer een heugelijke gebeurtenis wanneer een boek verschijnt over een vergeten of onbekend architect. Na een monografie over de architect B.T. Boeyinga, heeft Radboud van Beekum zich ditmaal gewaagd aan het leven en werk van de Amsterdamse Schoolarchitect Cornelis Kruyswijk (1884-1935). In deze verzorgde en rijk geïllustreerde uitgave bespreekt hij een groot aantal van zijn werken, waarbij hij het niet nalaat om ze tevens in een historisch kader te plaatsen.

Cornelis Kruyswijk werd in 1884 in Abcoude geboren als zoon van een timmerman-aannemer. Naast werk in het bedrijf van zijn vader, volgde hij in de avonduren onderwijs aan de Industrieschool van de Maatschappij voor den Werkenden Stand in Amsterdam. Vervolgens werkte hij in Dordrecht, Leeuwarden en Maastricht, in Amsterdam voor de architecten B.J. Ouëndag, H. Elte en F.A. Warners. In 1919 vestigde Kruyswijk zich als zelfstandig architect in Amsterdam.
In een betrekkelijk korte periode - Kruyswijk overleed reeds in 1935 - realiseerde hij tal van scholen, woningbouwcomplexen en kerken. Al zijn ontwerpen zijn gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School, welke opkwam in het midden van de jaren tien van de vorige eeuw. Deze bouwstijl kenmerkte zich door rijk gebruik van bakstenen, natuurstenen en ijzeren ornamenten en een expressieve vormentaal. De foto's in het boek laten zien dat Kruyswijk weliswaar zeer bedreven was in het toepassen van deze stijl, maar dat zijn werk - en dan vooral zijn woningbouwcomplexen - niet uitspringt ten opzichte van het werk van zijn collega-architecten uit die tijd, zoals D. Greiner, J.M. van der Mey, J. Roodenburgh en J. Westerman. Het zijn met name gebouwen met een bijzondere functie, zoals scholen, kerken en een enkel winkelpand, die het oeuvre van Kruyswijk zo interessant maken.

Cornelis Kruyswijk is bovenal een Amsterdams architect. Niet alleen woonde en werkte hij aan het Frederiksplein, maar tevens staan van de ruim 120 van zijn uitgevoerde ontwerpen – die op de achterin het boek opgenomen werkenlijst worden vermeld – er ruim honderd in Amsterdam. Overigens kan men beter spreken van stonden, want van zijn oeuvre zijn inmiddels meer dan twintig van zijn werken gesloopt.
Bij het zien van zo’n werkenlijst ontstaat altijd de neiging om te kijken welke van de gebouwen men ook daadwerkelijk zelf kent. Een groot deel van zijn werk bestaat uit woonblokken in Amsterdam Zuid en West. Twaalf gerealiseerde ontwerpen staan in de Binnenstad. Het gaat onder andere om de Smallepadschool aan de Planciusstraat (1924), de J.J. van Noortschool aan de Prinsengracht (1925), woningen aan de Egelantiersgracht (1926), de Zandstraat (1931) en de Utrechtsedwarsstraat (1934), een apotheek en een winkel-woonhuis aan de Vijzelstraat (1927), een garage aan de Westerstraat (1928) en een bedrijfsgebouw aan de Nieuwezijds Voorburgwal (1929). Van al deze werken spreken de voormalige apotheek aan de Vijzelstraat, hoek Keizersgracht, en het naastgelegen winkelpand mij nog het meest tot de verbeelding, al was het maar vanwege de relatief hoge bouwhoogte van het hoekpand, de uitstekende erker en de lage bouwhoogte van het winkelpand. Beide zijn inmiddels gerestaureerd.

Behalve de reeds genoemde werkenlijst is het boek verder voorzien van een uitgebreid register, een literatuurlijst en een kaart van Amsterdam. Wat overigens wel ontbreekt is een goede beschrijving van wat de Amsterdamse School nu precies is. Blijkbaar is de auteur zo door deze stroming gegrepen, dat hij er niet bij stilgestaan heeft, dat niet iedereen volledig op de hoogte is. Wellicht dat deze onvolledigheid in een volgend deel in deze reeks in wording verholpen kan worden. Wij zien het volgende boek dan ook met spanning tegemoet.

Michiel Kruidenier

R. van Beekum, Cornelis Kruyswijk 1884-1935 - Amsterdamse School architect, uitgeverij Thoth Bussum 2006, ISBN 90 6868 407 8, 108 pag., prijs: € 19,90.

(Uit: Binnenstad 218, oktober 2006)