Op de bres voor Amsterdam

Het Westerdok: zichtlijnen, perspectieven en doorkijkjes

Doorkijkje door de Galgenstraat - nu nog open

Op 13 mei 2005 is de bouw op het Westerdokseiland begonnen. Er komt een woon- en kantorenwijk. Als eerste wordt ‘La Grande Cour’ gebouwd, een gebouw met 252 appartementen met overhangende woontorens. Het gebouw zal vanuit alle windstreken te zien zijn. Bert Bakker, bestuurslid van de wijkcentra Jordaan en Gouden Reael, beschrijft hieronder het gestoei met zichtlijnen en doorkijkjes.

Als je in de toekomst over de Galgenbrug de Galgenstraat op het Prinseneiland inloopt, dan zie je de overkant van het IJ niet meer. De bebouwing op het Westerdok staat er dan precies voor. Vanaf de Galgenstraat zul je ook nieuwbouw boven de huizen op de Bickersgracht zien uitsteken. Hoogten die variëren van 34 tot 40 meter. Er zijn wel plannen en tekeningen, maar de mate waarin het Westerdokseiland met massale nieuwbouw wordt volgebouwd, staat nu nog niet vast, die is nog ‘indicatie’.

Supervisor Rijnboutt van het Amsterdamse grootstedelijke project ‘De Zuidelijke IJ-oevers’ heeft wel eens zijn spijt over het doorkijkje van de Galgenstraat uitgesproken. Dat was toch wel een foutje in alle tentoongespreide zorgvuldigheid. Een vergeten zichtlijn vanaf de Westelijke Eilanden. De gemeente, de bouwondernemers en hun advocaten beweerden steeds dat het bestemmingsplan Westerdokseiland zeer zorgvuldig was voorbereid. Er waren bijna geen zinnen van hun advocaten waarin het woord ‘zorgvuldig’ niet voorkwam.

Eén nacht ijs

Men ging ook niet over één nacht ijs. Eerst maakte het zogenaamde Westerdokseiland als een deelplan deel uit van het bestemmingsplan Zuidelijke IJ-oevers. De Raad van State vond dat niet goed en vernietigde het plan in 1998. Toen werd er een afzonderlijk bestemmingsplan voor het Westerdokseiland gemaakt. Dat bestaat uit twee delen. Voor het ene deel ongeveer 100.000 vierkante meter voornamelijk dure huisvesting, Daar gaan nu de palen voor in de grond en daar kijk je tegenaan als je straks over de Galgenstraat loopt.
Voor het andere deel, het gigantische Kopgebouw midden in het IJ, ook van ongeveer 100.000 vierkante meter, heeft de Raad van State voorlopig nog geen toestemming gegeven. De bebouwing op het Westerdokseiland ontneemt de doorkijk van de Westelijke Eilanden naar het IJ, maar dit gebouw zal, als de RvS er tenminste mee instemt, alle doorkijkjes, alle zichtlijnen en alle perspectieven naar het IJ onmogelijk maken. De Vlugthaven moet ervoor wijken en het Koloniaal Etablissement (de behuizing van de Politie te Water) moet ervoor plat.

“Er staat hier zoveel op het spel: de vrije blik op het IJ, de vrije blik vanuit het Oosten op het Westerdoksgebied en de vrije blik op het beschermde stadsgezicht. Nu het ontwerp- bestemmingsplan het gebied ten Westen van de ‘IJ-boulevard’ tot een woongebied verklaart, is er alles aan gelegen voor het overige plangebied de historische en stedenbouwkundige stap te nemen: schrap dit gigagebouw uit het bestemmingsplan”, zei mr. E. Dienaar van de Bond Heemschut (namens het Amsterdam-Overleg, redactie) in zijn beroep tegen het besluit van GS (27-08-2002). Dit standpunt werd toentertijd samengevat in het bezwaar van de Wijkcentra en opnieuw naar voren gebracht in de op 11 februari 2005 gehouden zitting van de Raad van State.

Stompzinnigheid

Het stompzinnige in alle zogenaamde gemeentelijke zorgvuldigheid is, dat het gigantische gebouw juist met het idee van de Amsterdamse zichtlijnen is ontworpen. Daarom zitten er sleuven en inkepingen in. Supervisor Rijnboutt voor de Zuidelijke IJ-oevers gaf er zijn toestemming voor.
Het gebouw werd meteen maar uit de inspraak genomen. Als de RvS de juridische vertaling van het begrip zichtlijnen serieus neemt, sneuvelt het kopgebouw en komt er / blijft er ruimte voor ligplaatsen voor woonboten. Zonder bestemmingsplan voor dit plandeel is iedereen in Amsterdam en ook het Koloniaal Etablissement beter af. Voorlopig althans, want zorgvuldige planners zijn kleine doorbijtertjes. Het mocht op de zitting gezegd worden, het weegt officieel niet mee in de beslissingen: de Gemeenteraad en GS hebben onjuiste informatie verstrekt over de mogelijkheden voor de ligplaatsen. Die zijn beperkt en nog steeds niet goed geregeld. Het besluit tot sloop van het Koloniaal Etablissement werd voor een belangrijk deel gebaseerd op de vermeende zeer hoge kosten van instandhouding. De inschatting van deze kosten berustte weer op de aanname dat bij behoud de totale fundering van dit gebouw vervangen dient te worden.

Raoul van der Weide, secretaris van de vereniging ‘De Loods’, noemde de gemeentelijke plannen ooit een voorbijvarende mammoettanker. Een aardige vergelijking voor de ‘zorgvuldigheid’ van deze grootstedelijke operatie. Maar deze tanker vaart niet meer. Dit gebouw met afmetingen van 180 x 70 x 45 meter boven water, met of zonder sleuven, zal vanaf alle windstreken op het IJ te zien zijn: lelijk, dominant, parasitair. Onnodig en vooral zeer onzorgvuldig. Spijtig toch?

Bert Bakker

Dr. Bakker is bestuurlid van het Wijkcentra Jordaan en Gouden Reael. Hij is namens deze centra betrokken bij de ontwikkelingen op het Westerdok.

(Uit: Binnenstad 214, december 2005)