Natura Artis Magistra, oud en nieuw

De Artis Savanne: Afrika aan het Entrepotdok

Het ruim 160 jaar oude Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra vernieuwt zich en breidt zich uit. Na jarenlange procedures kon in 1997 de bestaande 10 hectare worden uitgebreid met 4 hectare spoorwegemplacement en ontstonden eindelijk de mogelijkheden om de langgekoesterde wens van onze bezoekers en vooral van onszelf in vervulling te laten gaan.

Het nieuwe gezicht van Artis, het restaurant

Het resultaat: ruime, natuurlijk en thematisch ingerichte dierverblijven van hoog educatief gehalte, omlijst door in ere herstelde monumenten en eigentijdse en kwalitatief hoogwaardige architectuur. Het nieuwe restaurant 'de twee cheetah's', de monumentale kas aan de kop van de Doklaan, de moderne stal voor onze savanne-bewoners en het Verzorgingscentrum voor onze levende have, alle ontworpen door architect Onno Vlaanderen, zijn daarvan de meest sprekende voorbeelden.
Maar ook de Artisgebouwen aan de Doklaan, op de grens van de terreinuitbreiding, hebben een forse metamorfose ondergaan: zij zijn van een nieuwe en romantische gevel voorzien, zoals de Olifantenstal, of gedeeltelijk herbouwd en teruggebracht naar haar oorspronkelijke midden-19de-eeuwse ontwerp of gewoon opgeknapt, zoals resp. de Giraffenstal en het gebouw 'De Volharding'. Het spannende speeleiland voor het restaurant blijkt nu al een groot succes! Intussen vordert de restauratie en modernisering van het romantische en historische Artis, zoals u het altijd heeft gekend.
Artis als monument schept nieuwe monumenten voor de toekomstige generaties!

Levende have in samenhang

De nieuwe Afrika Savanne mag als "schoolvoorbeeld" worden genoemd voor de nieuwe thematische en veelzijdige benadering, karakteristiek voor Artis, waarbij aan de geologie, botanie, zoölogie en aan de relatie tussen planten en dieren, maar ook aan de interactie tussen universum, aarde en leven, inclusief de mens, aandacht wordt geschonken.
Op de terreinuitbreiding aan de Doklaan ziet u ons verhaal in de praktijk gestalte krijgen: interessante en aantrekkelijke diersoorten, gemengd gehuisvest in ruime en natuurlijk ingerichte verblijven. Bovendien wordt er voor gezorgd, dat onze dieren hun soorteigen gedrag er prima kwijt kunnen, én bestaat er hier en daar een duidelijke thematische relatie met een aantal belendende dierverblijven in het historische deel van Artis. Verder is deze 'Afrikaanse voedselketen in wording' verrijkt met passende geologische, paleontologische en botanische informatie en wordt bij voorbeeld ook aan het ontstaan van de mens in oostelijk Afrika en zijn huidige rol in het savanne-ecosysteem aandacht geschonken. Samenhang dus, op alle fronten.

Een complex geheel

Het grootste deel van het nieuwe terrein is eigenlijk ingericht als 'savanne rivierbed'. De veelal smalle rivieren, die de savanne letterlijk doorsnijden, laten in de drogere tijden het hier getoonde beeld zien: restantjes water en daartussen zandbanken en kleine heuveltjes met de typische ronde Afrikaanse 'kopjes'. De dieren verzamelen zich vaak in enorme aantallen rond deze resterende stukjes rivier en hebben de oevers van de laatste eetbare plantenresten ontdaan. Duidelijk moge zijn dat hierbij alles wordt platgetrapt, getuige de modderige rivierkanten.
Maar het gaat natuurlijk vooral om de vurige Grevy-zebra's, de zeldzame witstaartgnoes en de ellipswaterbokken. Maar ook de klipspringers, de stokstaartjes op hun echte Afrikaanse 'kopjes' en de vele vogelsoorten als struisvogels, hoornraven, pelikanen, helmparelhoenders en kroonkraanvogels in hun natuurlijk aandoende leefomgeving 'mogen gezien worden'. Aan de andere zijde van de Doklaan ligt de gerestaureerde giraffestal en het fors vergrote perk, nu voorzien van een droge rotsgracht in plaats van het sombere woud van hekken. De olifantenstal, die evenals de andere gebouwen die met hun achterwerk tegen het voormalig spoorwegemplacement stonden geparkeerd, aan de Doklaanzijde een schier onooglijke aanblik bood, werd voorzien van een romantische gevel met publieksingang.
Aan de andere kant van de grote brug naar het monumentale nieuwe restaurant 'De Twee Cheetah's' - met aanlegsteiger en speeleiland - ligt een steiloplopend perk voor woestijnantilopen zoals de zeldzame algazellen. Onder het rotsmassief liggen de moderne stallen verborgen. Daarvóór bestaat nog de mogelijkheid om via een grottenstelsel - let even op de minutieus gekopieerde grotschilderingen uit de Sahara – van de kade over te steken naar de Doklaan. Onderweg wordt u verrast door een enorme watervloed (1 miljoen liter per uur!), voorstellende een plotselinge overstroming, zoals die na regenval in woestijngebieden op kan treden. Achter het rotsmassief ligt het nieuwe Verzorgingscentrum voor onze levende have, met moderne voederverwerkingskeukens en opslag voor hooi, stro en krachtvoeders, met ruime koel- en vriescapaciteit voor onder andere vlees en vis, groente en fruit.
Grenzend aan het Verzorgingscentrum en als de bekroning van de Doklaan ligt daar de monumentale tropische kas, een glazen paleis dat wordt ingericht als een stukje tropisch regenwoud uit Borneo, met de nadruk op vleesetende planten en orchideeën.

Van oerknal tot olifant

Artis wil echter meer. Zo heeft ook de conceptuele invulling van de tuin bij de oprichting van het Genootschap al direct een fascinerende en nog immer actuele koers ingeslagen. Daar waar de meeste dierentuinen zich beperken tot het tonen van voornamelijk de diercollectie, brengt Artis in de vorm van diverse musea een fascinerende verbreding en verdieping onder haar dier- en plantencollecties aan. En zo wordt ineens de samenhang tussen het universum, ons zonnestelsel, de aarde en het leven duidelijk. En duidelijk wordt, dat ook de mens, wij dus, van dit complexe systeem deel uitmaakt.
Hét moment bij uitstek, om die mensen en die instituten te bedanken, die zich dit ten volle realiseren, zich van hun verantwoordelijkheden jegens onze leefomgeving bewust zijn, en door middel van hun steun aan Artis deze gevoelens ook aan anderen willen over brengen. In dit verband moeten dan ook worden genoemd de Gemeente Amsterdam en onze dieradoptienemers, én natuurlijk vooral onze vele trouwe bezoekers – in het bijzonder onze abonnementhouders, de Vrienden van Artis dus, zonder wier steun wij dit goede werk beslist niet zouden kunnen verrichten.

Maar Artis zit niet stil. Inmiddels is een volume-studie verricht om te zien of de ambitieuze wensen en eisen van Artis, zowel in conceptuele zin als in vierkante en kubieke meters, passen in het nog beschikbare terrein, thans gebruikt als parkeerplaats.
Om alvast een tip van de sluier op te lichten: over enkele jaren hopen wij u op deze locatie te kunnen rondleiden langs ruime, geaccidenteerde en door water omringde terrassen voor neushoorns, nijlpaarden, leeuwen en hyenahonden, een voortzetting van het savanneverhaal. Een laatste wens is een doorlopende museale presentatie, beginnende in het Planetarium, via het Vogelhuis tot aan het Oude Apenhuis, waarin ontstaan en evolutie van heelal, aarde en leven gestalte krijgen: 'Van Oerknal tot Olifant'! Hiervoor is nog heel veel steun nodig. Een échte Vriend van de Amsterdamse Binnenstad is dan ook tevens Vriend van Artis.

Dr. Maarten Th. Frankenhuis - directeur Artis

(Uit: Binnenstad 196, dec. 2002.)