Op de bres voor Amsterdam LIV

Van Tuchteling en Tuin...

"Een ieder die bedelend wordt aangetroffen zal voor twee maanden op water en brood worden gezet; voor de tweede maal zes maanden in het Rasp- of Spinhuis geconfineerd en zal voor de derde maal daarop publiekelijk worden gegeseld en verbannen" enz. enz.

De tuin van het Dr. Sarphatihuis, in 1981, nu in gebruik als parkeerterrein (foto zomer 1981)

Ondanks verscherpte verordeningen bleef de stad Amsterdam overspoeld worden door blinden, kreupelen, verminkten en andere arme sloebers, die op allerlei wijzen aan hun dagelijks brood trachten te komen en dat vaak op ongeoorloofde manier. Het Werkhuis en het Spinhuis waren voortdurend overbezet en vele veroordeelden konden niet worden opgenomen om hun straf uit te zitten.
Het gemeentebestuur werd overladen met klachten en het was duidelijk dat er zo snel mogelijk iets moest gebeuren. Ook begon men ervan overtuigd te raken, dat het bedelen pas met succes bestreden zou kunnen worden door passende arbeid aan te bieden.
Holland en Amsterdam waren welvarend. Financiële bezwaren waren er nauwelijks. Het plan werd opgevat een nieuw Werkhuis te bouwen. Een goede plaats voor deze nieuwbouw werd aan het Weesperveld gevonden, tegenover het Lutherse Oude Mannen- en Vrouwenhuis, in de omgeving van de Plantage. In het najaar van 1782 kwam het gebouw gereed. Bij de bouw van het huis werden ruim 12.000.000 bakstenen verwerkt. Het nieuwe Werkhuis kreeg twee grote binnenplaatsen en wordt, tot op heden, aan weerszijden geflankeerd door twee tuinstroken en een grote tuin achter het gebouw. Een restant van de muur die het geheel omgaf, staat nog steeds aan de zijde van de Nieuwe Kerkstraat.
Uiteraard zijn er in de loop der jaren vele veranderingen en verbeteringen in het gebouw aangebracht en men had eveneens het voornemen het gebouw verder uit te breiden. Men kwam echter niet veel verder dan het bouwen van een tijdelijk paviljoen. Dit paviljoen stond na 65 jaar nog in de tuin, evenwijdig aan de Nieuwe Prinsengracht. Het was een charmant bouwsel, met een veranda over de gehele lengte. Waarom het afgebroken werd, is mij destijds helaas ontgaan.
De tuin zélf is een tijd lang bevolkt geweest door kippen, geiten en ander klein vee. Zij moesten het veld ruimen toen de tuin geherstructureerd werd. Er ontstond een prachtig en zeer aantrekkelijk geheel voor de inwoners van het huis en de omwonenden in de buurt. Wélkom voor de bewoners, omdat zij konden wandelen tussen de rozenperken en wélkom voor de buurt, daar groen zo spaarzaam is geworden in de Weesperbuurt, terwijl het verkeer in al zijn vormen deze woonomgeving onveilig maakt.
Maar zoals een tuchteling tot de verleden tijd behoort, zo zal helaas ook deze bijzondere tuin tot het verleden gaan behoren; het bestuur van het Dr.Sarphatihuis is van zins om meer dan de helft van de ruimte te reserveren voor een auto of vijftig!
Mocht dit plan doorgaan, dan kunnen de bewoners van het huis een luchtje gaan scheppen in de uitlaatgassen, die de vervoersmiddelen van hun bezoekers en hun verplegers uitspuwen! Een klein voorproefje van een chaotisch situatie maakten wij al mee tijdens de heropening van het huis, na de interne verbouwingen van de afgelopen twee jaar. Terecht trots op de vernieuwingen moest ook iedereen deze komen aanschouwen. De vele genodigden wurmden zich op de "parkeerplaats" om bij het verlaten van het terrein, na de festiviteiten, voor opstoppingen te zorgen in de toch al zo enge Nieuwe Kerkstraat. In het nauw gebrachte fietsers schoten over de stoep.
We zullen het verder maar niet hebben over een autoluw gemeentebeleid, de twee kinderdagverblijven in de Nieuwe Kerstraat, de verkeersaantrekkende werking van zo'n parkeergelegenheid, het weghalen van het tramverkeer uit de Roetersstraat na zeven uur 's avonds (oh, schande) enz. Het is ondergetekende allemaal té tegenstrijdig. De voor de verbouwingen platgegooide tuin moest dienen als bouwterrein. Nu alle werkzaamheden, al geruime tijd, achter de rug zijn, maakt het Dr.Sarphatihuis geen haast de tuin in ere te herstellen, zoals een dikke twee jaar geleden wel werd beloofd.
De bewoners en de omwonenden moeten het voorlopig stellen met een rommelige zandvlakte waarop, ondanks een eerste aanschrijving van de gemeente het parkeren te staken, elke dag weer de automobielen van personeel en bezoekers staan. Om de ellende te completeren is er aan de noordzijde van de "tuin" een containerhok neergepoot met daarnaast een KPN-huisje. In het vakjargon wordt zoiets een reststoffenafvalverzamelplaats en een glasvezelkabelverdeelstation genoemd.
"Ach", dachten wij in eerste instantie, "we hebben altijd maar twee containers kunnen waarnemen, dus zal dit hok wel naast de vele andere bouwsels worden geplaatst en even hoog worden." Maar niets bleek minder waar, er werd een bouwsel van gigantische afmetingen geplaatst, bekleed met hardhouten planken, een doorn in het oog en totaal afwijkend van de omgeving. De heipalen voor de fundering zijn dwars door de wortels van een oude eik geslagen. Een kniesoor die daar op let! Waar blijft en wat doet de Welstandcommissie van onze stad? Zij wassen hun handen in onschuld: "Wellicht kunnen de omwonenden eens met het Dr.Sarphatihuis gaan praten en wellicht, dat men er nog iets aan kan veranderen," was het antwoord.
Om terug te komen op de te creëren parkeerplaats, geachte lezers: " wij misgunnen de bewoners van het Dr.Sarphatihuis hun bezoek absoluut niet en dat het personeel ´s avonds op een veilige manier naar huis moet kunnen, vinden wij niet meer dan logisch!"
Maar er zijn tal van mogelijkheden dit te verwezenlijken, zonder een stuk groen voor de stad, maar vooral voor de bewoners van het huis, op te offeren.
Wat te denken van de z.g. kraskaarten voor bezoekers en het terugbrengen van de eens zo frequent rijdende tramlijnen 6 en 20 door de Roetersstraat, vooral na zeven uur 's avonds, maar ook in het weekend?! En laten we geen muggezifters zijn: "als de strook (naast het huis, in het verlengde van de Nieuwe Kerkstraat en eigenlijk ook tuin volgens het bestemmingsplan, maar stiekemweg al sinds jaren ingepikt om als parkeerplaats te dienen) gunstig wordt ingedeeld, dan biedt dit parkeergelegenheid aan minimaal twintig auto's, waarbij laden en lossen ook nog tot de mogelijkheden behoort!"
Buurtvereniging, Vrienden van de Plantage en omwonenden hopen dat het bestuur van het Dr.Sarphatihuis zijn snode plannen zal laten varen, ten gunste van de bewoners, de vogels, planten en bomen in onze buurt.

Georgine Calkoen

(Uit: Binnenstad 183, juli 2000)