De Vendextoren of Kalvertoren

In de week voor Kerstmis werd met veel publicistisch geweld de eerste paal geslagen voor het complex tussen de Heiligeweg, de Kalverstraat en het Singel, bekend als de Vendex-driehoek. Het terrein was inmiddels kaalgesloopt, de neo-renaissance gevels Singel 451-457, die dankzij plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst net op tijd aan dat lot waren ontsnapt, stonden als gespalkte plakken metselwerk eenzaam overeind, het apparaat van een groot bouwproject begon onweerstaanbaar te draaien.

De bovenste zes meter zijn vervallen.

Over het meest omstreden onderdeel van het plan, de uitkijktoren in het midden die tot 35 m hoogte zou moeten oprijzen, bestond nog geen zekerheid. Daarvoor was een afzonderlijke bouwaanvraag ter inzage gelegd. Tegen die aanvraag hadden het wijkcentrum d'Oude Stadt en de in het Amsterdam-overleg samenwerkende verenigingen 'bedenkingen' ingediend. Enkele dagen na de eerste paal, op 22 december, vond de zitting plaats van de gemeentelijke hoorcommissie bouwplannen. Het werd een gedenkwaardige vergadering. Aan de ene kant van de zaal zaten de opdrachtgever, de architect en de ambtenaren die nu al jaren met het plan bezig zijn, aan de overkant de bezwaarmakers, die een formeel argument naar voren brachten: voor een bouwwerk van 30 m of hoger is een 'hoogte-effect-rapportage' vereist, en dat ontbrak. Namens de opdrachtgever Multi Vastgoed volgde een uitvoerig betoog over het grote stedelijke belang van het project. De uitkijktoren met café bovenin was daarvoor wel een centraal punt, maar het hoefde niet per se 35 m hoog te worden, het kon ook wel lager, 29 m, en daarmee zou het bezwaar van de ontbrekende 'hoogte-effect-rapportage' vervallen. De architect verving toen met zichtbare tegenzin uit de maquette het hoge model van de uitkijktoren door een lagere uitvoering, en inderdaad, dat maakte een groot verschil in de verhoudingen, met name in de relatie tot de 35 m hoge Munttoren. In de discussie bleek dat zowel de architect als de ambtenaren van Ruimtelijke Ordening en de Welstandscommissie liever aan het 35 m-ontwerp wilden vasthouden, maar de opdrachtgever bevestigde op aandringen van de opposanten, dat de hoge toren niet zou worden gebouwd.
Dat tegenstanders door deze onverwachte wending overtuigd waren van nut en noodzaak van een vijfhoekige glazen gevaarte boven het dakplat van het nog altijd te kolossale gebouw, kan niet worden gezegd. Zij voerden aan dat de gewenste lichttoetreding in het hart van het gebouw evengoed en zelfs beter bereikt zou worden door een lage glazen koepel, zonder café bovenin, maar dat was te veel gevraagd: de vergadering eindigde met het door Multi Vastgoed toegezegde compromis. Over ruim een jaar zullen zowel de Kolk als de Vendex-driehoek voltooid zijn, twee gewelddadige ingrepen in het middeleeuwse stadspatroon, waar van de oude bebouwing weinig meer over was. In het Vendex-complex is de verwachte schade voor het stadsbeeld nu beperkt door de handhaving van de gevels Singel 451-457 en door de verlaging van de glazen opbouw. Ook de behandeling van de gevels aan het Singel en aan de Kalverstraat is bepaald zorgvuldiger dan aan de Nieuwezijds Kolk. In ieder geval is opnieuw de noodzaak gebleken van weerstand tegen de dadendrang van de projectontwikkelaars en hun architecten.

Geurt Brinkgreve