De Waterleidingpanden

Bij de aanleg van de metrolijn die Amsterdam Zuidoost met de binnenstad verbindt, is voor het ondergrondse gedeelte de caisson-methode toegepast. Daarbij worden de segmenten van de tunnelbuis bovengronds op hun juiste plek vervaardigd en vervolgens 'afgezonken' door de onderliggende grond weg te zuigen, totdat ze op de juiste diepte op de vaste zandlaag rusten. De duizenden die nu van de metro gebruik maken, realiseren zich niet, hoeveel kundigheid nodig is geweest voor het onzichtbare precisiewerk van de bouw. Wél zichtbaar gebleven zijn de gevolgen bovengronds. Een brede strook moest worden leeggesloopt om voldoende werkruimte te krijgen, en dat begon bij de noordwand van de Nieuwe Herengracht.

De Waterleidingpanden op de Nieuwe Herengracht vóór de sloop.	De in 1993 herbouwde Waterleidingpanden.

De dubbele herenhuizen nrs. 47 t/m 53, vermeld in het register van beschermde monumenten en bekend als de zetel van het Gemeentelijk Waterleidingbedrijf, stonden in de weg.
De minister van CRM verbond aan de toestemming tot afbraak de voorwaarde dat de panden na de metroaanleg van gemeentewege zouden worden herbouwd.
Dat is nu 20 jaar geleden, en vóórdat Stadsherstel deze gemeentelijke verplichting op zich nam, was vlak achter het terrein waar de Waterleidingpanden hadden gestaan, de woonbebouwing van het Onderwijzerhof tot stand gekomen, waarvan de bewoners op dat terreintje een tuin hadden aangelegd en door de opening in de gevelwand zon vingen.
Dat het enthousiasme van die bewoners voor de herbouw van de Waterleidingpanden daarom niet groot was, laat zich raden. Hun gevoelens werden gedeeld door het gemeentebestuur vanwege de kosten.
De ligging van de panden boven de metrobuis maakte bovendien bijzondere funderingsvoorzieningen nodig om trillingen te voorkomen. Als er niet een duidelijke toezegging van de gemeente aan de minister, c.q. de rijksdienst, ter tafel had gelegen, dan was het waarschijnlijk nooit zover gekomen. Dan was er of een storend gat in de gevelwand blijven bestaan, of er was een te hoog gebouw verrezen om met extra verdiepingen de kosten te dekken.

De metro-aanleg trekt een spoor van vernieling door de oude binnenstad.

Stadsherstel heeft het karwei ten slotte geklaard, en samen met de herbouw van nrs. 47 t/m 53, de bouwvallige belendingen nrs. 45 en 55 gerestaureerd. Onder leiding van architect G. Prins werd het werk uitgevoerd door het aannemingsbedrijf Jurriëns. Van het interieur van de Waterleidingpanden was niets over, het zijn daarom moderne kantoorgebouwen geworden die alleen in hun volume, hun gevels en hun verdiepinghoogte overeenkomen met wat in 1973 werd gesloopt. Is dat dan nog wel monumentenrestauratie?
Nee, wat de interieurs betreft, en dat wordt ook niet gepretendeerd. Ja, voor wat de functie van de panden in de gevelwand aangaat en dat is in de gegeven situatie nog veel belangrijker.
De Nieuwe Herengracht tussen de Amstel en het Jonas Daniël Meyerplein is voor wie uit de Weesperstraat komt de visuele grens van het historische Amsterdam.

De Weesperstraat is een autosnelweg tussen grote blokken, waar een voetganger zich verloren voelt. De brug over verdwijnen de auto's gelukkig onder de grond, daar kan men weer lopen, rondkijken en de stad om zich heen voelen. Het gapende gat in de wand Nieuwe Herengracht is op de meest passende wijze gedicht.

Geurt Brinkgreve

(Uit: Binnenstad 141, juli 1993.)